พี่หนึ่งครับ
จะว่าไปแล้ว ผมไม่เคยได้นั่งรถทัวร์นานขนาดนี้มาก่อน จาก Malmö ลงไปถึง Berlin จะใช้เวลาทั้งหมดเก้าชั่วโมงกว่า ตามตารางคือออกจากต้นทางเวลาเกือบๆ สี่ทุ่ม ถึงปลายทางเวลาเจ็ดโมงเช้า
พอสัก 11 โมง ผมก็ต้องขึ้นรถทัวร์อีกต่อหนึ่งไป Kassel กว่าจะถึงก็ปาเข้าไปอีกสี่ชั่วโมงครึ่ง โดยสรุปรอบนี้ผมจะนั่งรถสัก 13-14 ชั่วโมง แม้อาจจะมีการพักครึ่งนิดหน่อย
ผมจะไปร่วมงาน documenta ครับพี่ งานนี้เขามีกันห้าปีครั้ง ก็ถือว่าเป็นโอกาสที่จะได้เดินทาง
แต่การเดินทางด้วยรถทัวร์ หรือรถไฟนั้นก็ดีอย่าง คือผมไม่ต้องระวังเรื่องของเหลว (พี่คงรู้ว่าของเหลวที่ว่าหมายถึงอะไร) ว่าจะเกินกว่า 100 มิลฯ ตามที่เขากำหนดตรงจุดตรวจของสนามบิน ไหนจะถอดนู่น ถอดนี่อะไรวุ่นวายไปหมด
นี่ไม่ต้องนับว่า การเดินทางระยะสั้น สั้นแบบไม่เกิน 300 กิโลเมตรด้วยเครื่องบินนี้ ไม่สามารถเอาไปเล่าให้ใครเขาฟังได้ เพราะเขาก็จะด่าเอาว่าทำลายสิ่งแวดล้อม โลกร้อนขนาดนี้ยังทำอะไรโง่ๆ
สิ่งที่ผมกังวลที่สุดคือการลงเรือช่วงลงไปที่ Shleswig ครับ ปัญหาอยู่อย่างเดียวเมื่อต้องนั่งรถทัวร์จากเดนมาร์กลงไปเยอรมนี คือการต้องเปลี่ยนไปลงเรือเพื่อข้ามเกาะ รถทัวร์จะเข้าไปจอดในเรือ และทุกคนต้องลงจากรถ
ระยะเวลาตลอดสองสามชั่วโมงผมจะอยู่บนดาดฟ้าและเดินไปเดินมาเหมือนหนูติดจั่น ไปข้างหน้า กลับมาข้างหลัง วนซ้าย วนขวา ไปๆ มาๆ เหมือนผมกำลังเวียนเทียนอยู่เหมือนกัน ทั้งหมดนี้เพราะไม่อยากเมาเรือครับ
รอบนี้สนุกเข้าไปอีก เพราะผมออกจากโคเปนเฮเกนประมาณสี่ทุ่มกว่า เวลาถึงท่าข้ามเรือก็ประมาณตีหนึ่ง เวลาที่ทุกคนกำลังพยายามนอน คนขับเขาก็ถือเอาเป็นธุระว่านั่นคือเวลาที่ทุกคนต้องลุกขึ้นมาได้แล้ว ทุกคนก็จะแหกขี้ตางัวเงีย ลงจากรถเพื่อเข้าไปหาที่นอนในเรือ
และแล้วภารกิจของผมก็เริ่ม บนดาดฟ้าท่ามกลางความมืดมิดของทะเลบอลติค ผมพยายามเดินไปมา และสุดท้ายก็ไม่ไหว ต้องหาที่นั่งและพยายามงีบซึ่งจนแล้วจนรอดก็ไม่หลับ
แต่ครั้งนี้เรือข้ามตรงอีกท่าเรือหนึ่ง ซึ่งใช้เวลาสั้นกว่ามาก จากสามชั่วโมง สรุปแล้วใช้เวลาไปชั่วโมงนิดๆ เท่านั้น พอเขาเรียกขึ้นรถ ทุกคนก็พุ่งกลับเข้าไปนอนในรถ
และคราวนี้ผมจึงนอนหลับได้เสียที
รถทัวร์ถึง Alt-Tegel ทางเหนือของ Berlin เวลาเจ็ดโมงนิดๆ ครับ อย่างน้อยๆ ผมก็นอนได้สักสี่ห้าชั่วโมง ถือว่าไม่เลวนัก เทียบกับความกังวลว่าจะไม่ได้นอน
หน้าร้อนของปีนี้รัฐบาลกลางเยอรมนีประกาศลดตั๋วรถประจำทางทุกประเภทเป็นเดือนละ 9 ยูโร ซึ่งเป็นนโยบายของรัฐสวัสดิการที่ใจถึงจริงๆ เขาพยายามรณรงค์ให้คนเดินทางด้วยรถน้อยลง และช่วยสถานการณ์น้ำมันแพงในเยอรมนีด้วยการเอาเงินภาษีทุ่มลงไปเลย แถมนักท่องเที่ยวยังได้อานิสงส์ไปด้วย ผมซื้อตั๋วทีเดียวและใช้ในรถสาธารณะของทั้ง Berlin และของทั้ง Kassel ได้ ก็ประหยัดไปได้มากครับ
ผมนั่งรถไฟตัดเมืองต่อลงไปที่ Südkreuz เพื่อไปรอขึ้นรถเมล์ ระหว่างนั่งกินกาแฟรอ ผมก็ร่างจดหมายนี้หาพี่ พร้อมๆ ไปกับนึกถึงพี่ถนอมครับ
รถทัวร์ของบริษัท Flixbus มารับประมาณ 10 โมงกว่า และคงจะใช้เวลาอีก 5-6 ชั่วโมง ผมมองออกไปนอกหน้าต่างและพยายามนึกว่า ถ้าพี่ถนอมยังอยู่ ผมจะคุยกับแกว่าอะไร รถทัวร์ของบ่ายวันนั้นคนค่อนข้างน้อย ผมสังเกตเห็นคนสามสี่คนที่ดูยังไงๆ ก็น่าจะไปงานศิลปะแน่ ถึงตอนนั้นก็ค่อนข้างโล่งใจว่าน่าจะขึ้นรถถูกคัน
ผมจำอะไรไม่ได้มากนัก นอกจากรู้สึกว่ารถบนถนนมันเยอะ และเมืองสุดท้ายที่รถแวะรับส่งผู้โดยสารก่อนที่จะลง นั่นคือ Göttingen ซึ่งผมรู้สึกว่าชอบ แม้ว่าจะไม่มีโอกาสได้ลงไปเดินในเมือง
เมื่อถึง Kassel คนสามสี่คนที่ผมคาดว่าน่าจะไปงาน documenta ก็ลงมา เป็นคนวัยหนุ่มสาว สองคนมาจากฮ่องกง อีกคนหนึ่งมาจากเกาหลีใต้ พวกเธอมาเรียนที่เบอร์ลิน คนฮ่องกงสองคนเป็นพี่น้องกัน กำลังจะเรียนจบปริญญาตรี ผมถามว่าถ้าจะให้พูดถึงเบอร์ลินอยากจะเล่าอะไรให้ฟัง คนน้องบอกว่าเป็นเมืองที่มียาเยอะมาก ส่วนคนเกาหลีใต้ค่อนข้างเงียบ แต่ก็เล่าเรื่องการเรียนประวัติศาสตร์ศิลปะ จากนั้นเราก็แยกย้ายกันที่รถรางคนละสถานี
ผมชอบ Kassel ตรงที่ว่ามีโครงข่ายรถรางทั่วเมือง ด้วยเมืองเล็กขนาดนี้ การมีรถรางมากขนาดนี้เป็นที่น่าประทับใจยิ่ง ชาย คนไทยที่อยู่ที่นั่นเขาเล่าให้ผมฟังว่าเมืองนี้เป็นเมืองที่ใหม่มาก เพราะหลังสงครามโลกครั้งที่สองเมืองราบเป็นหน้ากลอง ต้องสร้างกันใหม่แทบจะหมด
เมื่อถึงวันงาน ผมมีโอกาสได้เจอพี่ๆ ของกลุ่มบ้านนอก (https://www.baannoorg.org/) และน้องๆ ที่มาร่วมทำงาน กลุ่มบ้านนอกได้รับเชิญเข้าไปส่วนหนึ่งของการกระทำการศิลปะรวมหมู่ครั้งนี้ และเรามีโอกาสได้นั่งคุย นั่งดื่มกันอย่างเป็นกันเอง
ปรีดี
Speech ในวันงาน
Distinguished guests and friends, here and virtually
I am delighted and honoured to be here with all of you this afternoon, and at this very important event. I take this as my fortune to have had an opportunity to meet and converse with everyone whose labour goes into the support of the freedom of expression, and for emancipation. I look at your projects with appreciation, and I want to congratulate you all for making all this possible. I thank Thalay especially for the organisation’s kind invitation.
As a historian, the status of art in Thailand today reminds me of the 1960s. During that decade, from 1961 to 1973, Thailand had to endure long military rules first under Field Marshal Sarit Thanarat and later Field Marshal Thanom Kittikachorn.
Ironically, these authoritarian regimes were supported by the United States, a staunch democracy, during its imperialist war in Indochina. It was the US war in Vietnam, Laos, and Cambodia, not the Vietnam War, as it should now be clear.
Bangkok by that time became one of the closest allies to Washington. This era is dubbed as the era when the tripartite military, monarchy, and American imperialism held hegemonic power. In the mid-1960s, American air power and its infrastructures expanded exponentially. Fifty thousand military personnels and 600 aircrafts were stationed in Thailand, mostly in the Northeast (Isan) region. During 1965-1968, the B-52 strike missions took place daily, around 125 sorties, from Takhli, Korat, Udon, and Ubon. Fighter-bombers from Korat and Takhli, dropped 90,000 tonnes of bomb, three quater of all bombs dropped in North Vietnam during that time. This is not to mention a general knowledge that all bombs dropped in Vietnam, Lao, and Cambodia during this short period far exceeded those dropped during the whole period of the Second World War. Most of these bombings took off from Thailand, whichbecame, in the words of the Pentagon, “our unsinkable aircraft carrier”. If this is not colonisation, I do not know what it is called.
Freedom of expression was suppressed and censorship was central to the authoritarian governments holding ontopower. Activists accused of being sympathetic to the communist cause were prosecuted. Political murders during this period and the previous decades were, according to Benedict Anderson, “regular feature of modern Thai politics”.
But censorship and suppression could not silence art. On the contrary, oppression stimulated dissident artists, writers, poets, journalists, and musicians to find ways of expression. During the early 1960s, art exhibitions proliferated and more art galleries were opened. As for institutional art in Thailand itself, the era of the Tuscan-born Corrado Feroci, or Silp Bhirasri, who was the custodian of high art in Thailand, drew to a close. This was the decade that, according to Piriya Krairiksh, “in no time the history of Thai art has the changes in the art so clearly reflected the political climate”.
Artistic collaboration also expanded into the regional level. Gridthiya Gaweewong mentions that there began a regional collaboration among the artists in Southeast Asia during the 1960s. Academics, art historians, and curators began formal conversations as a result of the establishment of The Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) in 1967. They met at exhibitions and seminars according to the ASEAN meetings.
Towards the end of the 1960s and the early 1970s, Thai art would never be the same again. The Thai political climate had reached a boiling point. The criticisms of intellectuals and artists towards the war in Vietnam inevitably became criticisms of the Thai military regime’s attempt to conceal the truth. The amalgamation of intellectual and social movements against the authoritarian regime brought about the 14 October event in 1973, and the military government under Thanom Kittikachorn was toppled.
During this brief period of so-called blooming democracy, between 1973-1976, the tendency “art for the people” as against “art for art’s sake” was most pronounced in Thai society. There emerged reprints of dissident and leftist writers whose works were banned during the decade of political suppression in the 1960s. Importantly was the forming of the artist’s Front of Thailand (Naewruam sinlapin haeng prathet thai), consisting of artists from outside of Bangkok such as from the Isan region, and outside of Bangkok’s high art institutions, like the The Poh-Chang Academy of Arts. The artists ajarn Niphon Khankaew, ajarn Chokchai Takpho, and ajarn Suksan Mueannirut (Santiphap Na-kho) were active members.
I would like to draw your attention to the 1972 reprint of one of the most important Thai communist intellectuals, Jit Phoumisak’s Art for Life (1957) polemic against the Thai feudal and bourgeois elements in Thai art. Jit campaigned for art that related to the people’s struggle. This is a passage from his seminal essay.
‘To do art is to reflect life’
Any art productions, if they do not reflect lives, they lose the status of art…they can only be technical production or craft. Because the belief that art goes beyond life, art was thus deprived from men. They say that art belongs not to man, but to the divine…only the special, chosen, ones can access art.
This belief comes from the thinkers and artists who see art as pure beauty, not the reality of life. They see that pure beauty came from God. Finally, those who could find pure beauty, find God…
With this belief, ordinary people can not dare to reach this high art. Indeed art is high, but not because of its divinity, but because it has high value to the lives of the people!
We can compare this to a beautiful woman. She has a sweet face and a symmetrical body. She is born from a high family. She might be cherished and admired by some. But an individual’s appearance and birth do not condition a woman’s beauty: her beauty comes from her value to her people, her roles in helping her people and the progression of mankind.
The struggle to move lives forward is high art, high because of its value to the lives of the grief-stricken masses. It is high because it belongs to the people, and will always serve the people with honesty.
Jit drew from the British Socialist William Morris to conclude that “Art is man’s expression of his [and her] joy in labour”
Distinguished guests and friends, I am also here today for a personal reason. I am here in remembrance of my late friend, phi, and comrade, Thanom Chapakdee. If he is still around, we would have met here.
Phi Thanom has been working all his career for the promotion of art for the people. He was part of the art movements and collaborated with young artists, dissidents and activists, for many years, through to this latest episode of political movements led by young Thais collectively, which was initiated two years ago.
Each time we met, I looked forward to asking him about the political projects and campaigns initiated by young people. He was always knowledgeable and detailed about new art projects, because he was there, and he was always enthusiastic about them.
It is sad not to be able to meet him here at documenta. But I think he would disagree. I am sure he would disagree with me. He would protest that it is not a sad thing. As the contemporary of the 1970s, he would say that the Thai art today makes him glad. I know he would be sure of this because he was there.
Thank you very much.
———————————————————————————
Ben Anderson, “Withdrawal Symptoms: Social and Cultural Aspects of the 6 October Coup”, Bulletin of Concerned Asian Scholars, 9 (3), 1977, 13-30.
Gridthiya Gaweewong and Manuporn Luengaram, “Becoming Contemporary: Modern and Contemporary Art in Southeast Asia” An anthology of Southeast Asian Modern and Contemporary Art, Kasem Penpinan, Gridthiya Gaweewong and Manuporn Luengaram eds. (Bangkok: Office of Contemporary Art and Culture), 13-29.
Jit Phoumisak (Thipakorn), Silapa phuea chiwit silapa phuea prachachon (Bangkok: Tonmakham, [1957] 1978).
Piriya Krairiksh and Paothong Thongchua, Art in Thailand in 1932, Pornpimol Senawong trans. (Bangkok: Thai Khadi Research Institute, 1982)
Prajak Kongkirati, Lalaew khwarm klueanwuai kor prakot (Bangkok: Thammasat University Press, 2005).
- Sean Randolph, The United States and Thailand: Alliance Dynamics, 1950-1985 (Institute of East Asian Studies: University of California, Berkeley, 1986)
เกี่ยวกับผู้เขียน : ปรีดี หงษ์สต้น นักเขียน นักแปล นักวิชาการ ย้ายไปอยู่ประเทศสวีเดน เลี้ยงลูกไปพร้อมๆ กับสังเกตสังกาชีวิตที่เคลื่อนย้ายผ่านเวลาสถานที่ ภายใต้ระเบียบเสรีนิยมประชาธิปไตย
