พี่หนึ่งครับ
ผมกำลังนั่งกินอาหารกลางวันอยู่กับอาจารย์จรัล อาจารย์สั่งเนื้ออะไรสักอย่างมาแกล้มกับไวน์คาราฟฟ์ที่สองที่เรากำลังจิบกันอย่างสบายๆ
อาจารย์กำลังพูดถึง ชอง ปอล ซาร์ต และอะไรบางอย่าง ผมได้ยินไม่ถนัดนัก ไม่นานนักก็หันไปทักทายกับพนักงานเสิร์ฟชาวอัลจีเรีย เรานั่งกินอยู่ในร้านอาหารที่อยู่ติดกับ La Maison de Monet หลังจากที่นั่งรถกันออกมาจากปารีส ใช้เวลาขับชั่วโมงกว่าๆ
ฝนตกมาตั้งแต่เมื่อวานครับ และไม่มีวี่แววว่าจะหยุดลงเลยตลอดสุดสัปดาห์ จะว่าไปแล้ว พอเดินทางบ่อยเข้า การจัดเตรียมกระเป๋าของผมก็สะเพร่าไปตามลำดับ ไม่กี่ปีก่อน ผมหยิบมันไปแทบจะทั้งหมดที่มีในห้องน้ำ เตรียมใส่กระเป๋าไปกระทั่งไหมขัดฟัน เสื้อผ้าก็เตรียมมันเอาไปเผื่อสักสองวัน รองเท้าสำรองอีกคู่สำหรับเดินระยะยาว ถุงเท้านี่ต้องเผื่อ เผื่อเปียก เผื่อชื้น และไม่แน่ก็เผื่อหนาวไปซะด้วยให้มันรู้แล้วรู้รอด
ไอ้การเตรียมตัวเหล่านี้มันก็คงจะดีอยู่หรอก ถ้าผมซื้อตั๋วเรือบินแบบโหลดกระเป๋าใส่ท้องเครื่อง ผมก็สามารถเตรียมครีม สบู่เหลว หรือของเหลวอะไรที่มันเกินกว่า 100 มิลลิลิตรไปด้วย แล้วก็วางกระเป๋าให้เขาชั่งน้ำหนักที่เคาน์เตอร์ มองมันเคลื่อนตามสายพานหายเข้าไปในจุดแจกกระเป๋า ลงรถขนส่งขึ้นเครื่องไป แต่ตั๋วที่ผมได้มักจะเป็นตั๋วแบบโปรโมชั่นแทบจะทั้งหมด เพราะฉะนั้นก็จะต้องเตรียมไปเฉพาะประเภทของที่ไม่มีแล้วเดือดร้อน เช่น กางเกงในหรือเสื้อกันหนาวอะไรแบบนี้ เพราะทั้งหมดนี้จะต้องสะพายกระเป๋าขึ้นเครื่องอย่างเดียว หยิบอะไรไปตามใจไม่ได้ พร้อมกับความคิดที่ว่าถ้าขาดเหลืออะไรค่อยไปซื้อเอาข้างหน้า เพราะบัตรเดบิตใช้ได้ทั่ว EU ตราบใดที่ยังพอมีเงินติดก้นถุง ก็พอถูไถไปได้
สุดท้ายการจัดกระเป๋าของผมก็กลายเป็นกระเป๋าสะพายใบเดียว แปรงสีฟัน โรลออน เสื้อผ้า กางเกงในและถุงเท้าอีกนิดหน่อย และสมุดโน้ต (อ๋อ แน่นอน โทรศัพท์มือถือด้วยพี่) ต้องเหลือพื้นที่นิดหน่อยในกระเป๋าในกรณีพบหนังสือถูกใจ
สิ่งหนึ่งที่คนเป็นกังวลกันทั่วยุโรปเมื่อฤดูหนาวกำลังค่อยๆ คืบคลานมาในปีนี้ ก็คือค่าครองชีพมันสูงขึ้น โดยเฉพาะค่าน้ำมันและค่าไฟฟ้า ที่ปารีสช่วงนี้คนงานโรงกลั่นน้ำมันหลายโรงออกมาสไตร์ค ทำให้เห็นปั๊มน้ำมันหลายปั๊มเอาเทปมากั้นปิด ติดป้ายเอาไว้ว่าไม่มีน้ำมันจำหน่าย ตามทางมอเตอร์เวย์ จะเห็นรถต่อคิวกันยาวเป็นกิโลฯ เพื่อจะเข้าไปเติมน้ำมัน
หน้าหนาวปีนี้ ชาวบ้านร้านช่องในยุโรปคงจะรู้สึกหนาวกว่าที่เคย ผมมองเห็นผู้คนนั่งอยู่นอกบ้าน เป็นห้องอพาร์ตเมนต์เล็กๆ ไม่กี่สิบตารางเมตร เฟอร์นิเจอร์เก่าๆ มือสอง ลูกเล็กของพวกเขากำลังนั่งดูการ์ตูน ในตาของพวกเขามีแววกังวล หลังจากจ่ายค่าเช่าบ้านไปแล้ว เงินของพวกเขาไม่พอใช้จ่ายทั้งเดือน พวกเขาผัวเมียปรึกษากันว่าจะลดค่าใช้จ่ายอะไร มีอะไรเอาไปขายได้ไหม หรือจะไปหยิบยืมใครได้บ้าง อาจจะต้องซักผ้าบ่อยน้อยลง พวกเหล้าและบุหรี่ต้องลด คริสต์มาสทีปี้นี้คงต้องลดเพดานราคาของขวัญให้ลูก เลื่อนแผนการเดินทางไกลออกไปก่อน เสื้อหนาวเก่ายังใช้ได้ดีอยู่ รองเท้ายังใช้ได้ ยังไม่ต้องซื้อ
ในมือของทั้งคู่ผัวเมียคงจะมีกาแฟอุ่นๆ สักแก้ว มีขนมปังกรอบอะไรสักอย่างที่ซื้อมาจาก Lidl ในเวลานี้กาแฟแก้วเล็กๆ สองแก้วที่พวกเขาอุ้มอยู่สร้างความอบอุ่นได้มากพอจนพวกเขาอาจจะประหลาดใจ
พี่หนึ่งครับ สิ่งที่ผมเห็นแพร่สะพัดไปตามห้างร้านของยุโรปเมืองใหญ่ ไม่ใช่ร้านที่มาจาก start-up หรืออะไรแต่เพียงอย่างเดียว ที่มากกว่านั้น หากทุกคนเดินผ่านโดยดูเหมือนจะไม่สนใจในการมีอยู่ของมัน (หรือไม่อยากเห็นเพราะระเคืองตา) คือร้านประเภททุกอย่างราคาสองยูโร คือสินค้าทุกอย่างในร้าน ไม่ว่าจะสบู่ แปรงสีฟัน ยาสีฟัน ผงซักฟอก แชมพู ครีมนวด มีดโกนหนวด ผ้าอนามัย มีดปอกผลไม้ ครีมอะไรจิปาถะ ไปจนกระทั่งถึงนาฬิกาปลุกและถ่านใส่นาฬิกาปลุก -ทุกอย่างราคาสองยูโร
ร้านเหล่านี้มาเปิดตรงตำแหน่งที่อาจจะเคยเป็นร้านกาแฟยอดนิยมกลางเมือง หรือบางครั้งก็อยู่กลางย่านท่องเที่ยว ผุดขึ้นมาราวกับดอกเห็ด หลายครั้งหลายคราก็คงจะรกสายตาของชาวเมืองยุโรปเก่าๆ เพราะสำหรับพวกเขายุโรปมันต้องรุ่งโรจน์ อลังการ มลังเมลือง แต่ก็นั่นล่ะครับ เมื่ออุณหภูมิมันพอดี เชื้อรามันก็ขึ้นเป็นธรรมดา
ภายในร้านประเภทสองยูโรนี้ จะไม่ประดับตกแต่งอะไรเลย เผลอๆ โครงของร้านเก่ายังไม่ถูกยกออกไปด้วยซ้ำ คืออาจเดาได้ว่าห้องนี้เคยเป็นร้านอาหารหรือร้านกาแฟมาก่อน หรืออะไรประเภทนั้น ร้านสองยูโรที่ว่านี้จะมีแต่ชั้นวางของบางๆ และสินค้าที่วางเรียงรายกันอยู่เต็มไปหมด มีแต่ที่จ่ายเงินตรงทางออกเท่านั้นที่เป็นโต๊ะตั้งขึ้นมา และมีเครื่องคิดเงิน
มันเหมือนเป็นร้านประเภทที่เตรียมตัวจะย้ายของทั้งหมดออกเมื่อไหร่ก็ได้ที่สัญญาเช่าหมด หรือเตรียมตัวว่าเจ้าของจะไม่ต่อสัญญาแล้วได้เสมอ และมันก็จะไปหาทำเลที่เจ้าของเขายอมให้เช่าระยะสั้นๆ ต่อไป ร้านประเภทนี้มันสะท้อนยุคสมัยเหมือนกันนะพี่ มันตอบโจทย์คนรายได้น้อยที่อยู่อาศัยในเมือง หรือเขตชุมชน เรานึกถึงร้านชำที่ปลูกง่ายๆ และมีข้าวของเครื่องใช้จิปาถะตามชุมชนบ้านเรา (สังเกตว่าสินค้าเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นพลาสติก และไม่น่าพิศมัยเอาเสียเลยจากบางชนชั้น)
ตอนนี้คนเบี้ยน้อยหอยน้อยลำบากกันไปหมดครับพี่ ที่สวีเดนนี่ผมเพิ่งอ่านข่าวว่า มีการขโมยน้ำมันดีเซล ไอ้ผมก็นึกว่าเรื่องอย่างนี้มันจะเกิดตามต่างจังหวัดในประเทศโลกที่สามที่ผมรัก ที่ไหนได้ โลกที่หนึ่งเล่นมาเลียนแบบกันอย่างไม่ขอลิขสิทธิ์ คือมีรถใหญ่อะไรบางอย่างกำลังจอดอยู่ พวกก็ดอดไปขโมยน้ำมันซะอย่างนั้น เปิดฝาถังน้ำมันแล้วก็ใช้วิธีคลาสสิกคือกาลักน้ำ แรกๆ เจ้าของยังจับไม่ได้ ทุกครั้งที่ตัวสตาร์ทรถก็งงว่า ไหงน้ำมันมันหมดเร็ว สงสัยว่าจะเร่งเครื่องแรงไปหน่อย หรือไม่ก็เครื่องยนต์เก่า ปรากฏว่าไม่ใช่ วันหนึ่งเจ้าตัวเห็นกาตัวเบ้อเริ่มมานั่งลักน้ำมัน ก็เลยต้องเสียแรงตำรวจมาเชิญตัวไปนั่งคุยที่สถานี ข่าวอย่างนี้ตั้งแต่อยู่มาผมไม่เคยได้ยิน เพิ่งมาเจอเอาในปีนี้
ความลำบากที่ได้ยินอีกอย่างหนึ่งก็คือ รัฐบาลสวีเดนเริ่มเห็นด้วยและจัดตั้งคณะกรรมการตรวจสอบการโกงเงินสวัสดิการจากรัฐ คือเพิ่งมีกรณีถูกเปิดโปงไป เป็นผู้หญิงอายุหลังเกษียณ ทำหลักฐานปลอมเพื่อของเงินซ้ำซ้อน และเขามาจับได้เมื่อตั้งคณะกรรมการ ต้องเรียกเงินคืนเป็นล้านๆ (แล้วใครมันจะมีปัญญาจ่ายคืน) ข่าวบอกว่าจากปีที่แล้ว มีกรณีโกงเงินสวัสดิการของเทศบาลนคร Malmö ที่ผมอยู่ประมาณร้อยกว่ากรณี มาถึงปีนี้ยังไม่ทันจะสิ้นปี พบไปแล้วกว่า 1,000 เรื่อง
ผมขอจบจดหมายด้วยการเล่าถึงตอนที่นั่งรถไฟอยู่ใน Berlin ครับพี่ อย่างไรก็ไม่ทราบได้ ผมรู้สึกว่าใน Berlin จะมีเจ้าหน้าที่ (เอกชน) มาตรวจตั๋วรถไฟบ่อยมาก วันนั้นคนหนาแน่น บนขบวนรถ บ่ายแก่ๆ แล้ว เป็นเวลาเลิกงาน สักพักก็มีเจ้าหน้าที่คนหนึ่งขึ้นมาบนขบวนรถ เริ่มตรวจว่าใครไม่มีตั๋วเพื่อจะออกใบสั่งค่าปรับ ทุกคนก็ยื่นตั๋วหรือโทรศัพท์ซื้อตั๋วออนไลน์ไว้ตามระเบียบ
ผมเห็นกระทาชายนายหนุ่ม (ซึ่งหน้าตามาจากละแวกบ้านเรานี่ละ) หลุกหลิกและพยายามเดินหนีนายตรวจ สุดท้ายเขาก็บอกว่าไม่มีตั๋ว เจ้าหน้าที่บอกให้รอเพื่อจะออกใบสั่งปรับและให้ลงที่สถานีหน้า แต่พอถึงสถานีหน้า พ่อหนุ่มของเราก็พุ่งออกไปจากรถและโกยอ้าวอย่างไม่คิดชีวิต
ผู้โดยสารหลายคนเผลอยิ้ม หันมามองหน้ากัน –ผมรู้ว่าทุกคนเอาใจช่วยให้เขาวิ่งเร็วที่สุด.
ปรีดี
Malmö
14 Oct 2022
เกี่ยวกับผู้เขียน : ปรีดี หงษ์สต้น นักเขียน นักแปล นักวิชาการ ย้ายไปอยู่ประเทศสวีเดน เลี้ยงลูกไปพร้อมๆ กับสังเกตสังกาชีวิตที่เคลื่อนย้ายผ่านเวลาสถานที่ ภายใต้ระเบียบเสรีนิยมประชาธิปไตย
