เกิดที่ลาว เดินมาลำปาง ทำงานควาญช้างได้ปีกว่าๆ แล้วตามเพื่อนมาเที่ยวน่านและอยู่ยาว ยาวที่สุดคือขี่สามล้อซึ่งทำมาตั้งแต่อายุสี่สิบเศษๆ และยังไม่หยุด
สาย วงศ์ไชย วัย 84 ปี เคยทำงานโรงสี ค้าหมู ทำนาทำสวน ขับสองแถว ตุ๊กตุ๊ก ทุกอย่างเป็นอดีตหมดแล้ว เหลือแต่สามล้อคู่ใจที่ตื่นเช้าก็ขี่ไปตลาดทุกวัน ด้วยดวงตาที่มองเห็นข้างเดียว
“ทำอะไรก็ไม่ได้เรื่อง ซื้อขาย ก็เจ๊ง ผมเป็นช่างซ่อมจักรยานด้วย ใครมาซื้อก็ขาย ซื้อรถเก่ามาซ่อม สามล้อเมื่อก่อนราคาสี่พันกว่า เดี๋ยวนี้หมื่นสี่หมื่นห้า อย่างคันนี้ เขามาขอซื้อ ผมไม่ขาย เมืองน่านเหลือไม่กี่คันแล้ว ที่เขายังขี่ทำมาหากินอยู่ น่าจะแค่สี่ห้าคัน เมื่อก่อนสี่ห้าสิบคัน หายไปบ้าง ตายไปบ้าง ..ผมทำทุกอย่าง มันไม่ได้ผล ทุกวันนี้เลยอยู่กับสามล้อ เลี้ยงลูกหลาน ซื้อที่ แปงบ้านมาได้ด้วยการขี่สามล้อ ทำอาชีพอื่นไม่ได้เรื่องเลย”
1
คันนี้ใช้มากี่ปีแล้ว ?
“สี่ปีกว่า ซื้อต่อเขามา รถมันพัง โดยมากรถที่น่านผมซ่อมให้เขาทั้งนั้น รถใครพัง มาหาผม”
ซื้อขายมาทั้งหมดสักกี่คัน ?
“จำไม่ได้ มันเยอะ ..ผมทำทุกอย่าง อาชีพหากิน เมื่อก่อนรถน้อย วิ่งสามล้อได้เงินดี
บ้านเกิดผมอยู่ลาว ไม่มีเงิน ผมเข้ามาไทยตั้งแต่อายุสิบกว่าปี เข้าทางลำปาง ทำงานเป็นควาญช้าง”
2
ไปลำปางยังไง ?
“เดินไป สมัยนั้นรถมันไม่ค่อยมี”
อายุเท่าไรนะ ?
“ประมาณสิบห้าสิบหกปี”
ทำไมถึงมาเมืองไทย ?
“ทีแรกว่าจะมาเที่ยว มาหางานทำ ทำไปทำมาอยู่ยาว”
มากันกี่คน ?
“หกคน อยู่ปางช้างปีกว่าๆ แล้วมาน่าน”
3
ทำไมเลือกน่าน ?
“ไม่รู้ (หัวเราะ) ไม่ได้เลือก มากับเพื่อน เจอเพื่อนคนน่านที่ลำปาง เขาชวนว่าไปมั้ย ไปก็ไป”
จากลำปาง เขานั่งรถไฟมาลงเด่นชัย แล้วโดยสารรถคอกหมูมาจังหวัดน่าน หางานทำครั้งแรกได้อยู่โรงสี แถวๆ ตลาดอภัยฯ
“อยู่กับเจ๊ก” หน้าตาของเขาบ่งบอกว่าไม่แฮปปี้
ทนทำอยู่สองปี แล้วออกมาซื้อสามล้อ
4
ติดต่อพ่อแม่หรือญาติทางฝั่งลาวบ้างมั้ย ?
“ไม่ได้ติดต่อ ห่างกันไปเลย มันไม่มีโทรศัพท์ ไม่มีอะไรสักอย่าง ผมคนบ้านนอก ไม่มีเงิน ตั้งแต่มาก็ไม่ได้กลับลาวเลยสักครั้ง”
ทำไมถึงซื้อสามล้อขี่ ?
“มันไม่มีทางไป ไม่รู้จะยังไง เลยสั่งสามล้อมา ราคาสี่พันสอง ผ่อนเขาเดือนละสามร้อย ..ตอนถีบครั้งแรกก็ดีนะ คนเยอะ เพราะรถเครื่อง รถสองแถวยังไม่มี เก็บเที่ยวละบาทสองบาท สามบาท วันหนึ่งได้ยี่สิบ สามสิบ เงินมีค่านะเมื่อก่อน”
5
บ้านหลังนี้ซื้อจากแรงงานสองขาสองแขน
ที่ดินเปล่าราคาหกพันห้า ผ่อนส่งเดือนละห้าร้อย แล้วทยอยค่อยๆ สร้างบ้าน
สี เพิ่งทาใหม่เมื่อไม่นาน เขาบอกว่าตามใจลูกสาว ชอบสีอะไรก็ตามสบาย
6
สามล้อชราบอกว่าแต่เดิมเขานามสกุล ‘บุนนาค’ คนส่วนใหญ่ในหมู่บ้านที่ลาวก็นามสกุลนี้ แต่พอไปทำบัตรประชาชน เจ้าหน้าที่แจ้งเขาว่า มันซ้ำและนามสกุลนี้คนธรรมดาใช้ไม่ได้
“เขาไม่ให้ใช้ ก็เลยเปลี่ยนเป็น สาย วงศ์ไชย”
ภรรยานั่งอยู่ใกล้ๆ บอกสายน้ำ หรือสายลมอะไรก็ไม่รู้แหละ นามสกุลวงศ์ไชยเพราะบ้านอยู่เมืองไช ใกล้ๆ หงสาฯ
7
บ้านอยู่น่าน แต่เขาเคยไปค้าแข้งที่เมืองนนท์
แข้งที่ไม่ได้แปลว่าฟุตบอล แต่หมายถึงสามล้อที่เขาถนัดเชี่ยวชาญ
“ไปสองครั้ง ครั้งละสองสามเดือน ไปตอนมีลูกแล้ว ประสาคนขี้เมา เพื่อนชวนไปก็ไป เมื่อก่อนมักเหล้า”
กินอยู่ยังไง ?
“เช่ารถเขา ที่นอนก็เช่า วิ่งรถดีนะที่นนท์ ผมได้วันละห้าร้อยหกร้อย แต่ได้เงินมาก็กินเหล้า บางทีเหลือ เจ้าของรถเขาก็ช่วยเก็บให้ ตอนผมจะกลับบ้าน เขาเอาเงินให้ อยู่เมืองนนท์ เก็บเงินได้หลายพัน ทำงานม่วน กินเหล้าก็ม่วน มันไม่แพง ตอนนั้นเหล้าดองยากลมละห้าบาท”
8
“เกิดมายากจน สู้เขาไม่ได้ ..ผมเอาเมีย เมียก็ทุกข์ ผมก็ทุกข์”
ทุกข์คือ.. ?
“จน ค่อยๆ หากิน เหนื่อยก็ทนเอา”
มีเมียกี่คน ?
“คนเดียว คนนี้คนแรกและคนเดียว”
9
ทุกวันนี้มีหนี้สินอะไรมั้ย ?
“ไม่มีสักบาท ผมไม่สร้างหนี้เข้าบ้านเลย ไม่เอา”
แต่ก่อนเคยมี ?
“เคย ตอนส่งลูกเรียนหนังสือ หนี้สี่ห้าพัน ใช้หมดนานแล้ว ลูกผมห้าคน
คนโตสุดอายุหกสิบปลายแล้ว แม่หญิงสี่คน ผู้ชายคนเดียว เอาเมียอยู่แพร่ คนเล็กสุดอายุห้าสิบสอง ผมไม่มีเงินส่งลูกเรียนสูงๆ”
สูงสุดคือชั้นไหน ?
“เขาเรียกอะไรล่ะ ปวส. มั้ง”
10
สาย วงศ์ไชย เรียนจบชั้นไหน ?
“ไม่ได้เรียนหนังสือ สมัยนั้นลาวไม่มีโรงเรียน มาถึงเมืองไทยก็เป็นลูกจ้าง”
อ่านได้มั้ย ?
“ไม่ได้ เขียนชื่อได้ ..พออ่านได้นิดหน่อย ตัวเลขรู้”
“เลขล่าง เลขบนน่ะรู้ดี” ภรรยาเขาแซวด้วยเสียงหัวเราะ
11
เท่าที่ขี่สามล้อมา เจอผู้โดยสารยังไงบ้าง ?
“ส่วนใหญ่ก็ดี”
“มีคนโกงมั้ย”
“มีคนเดียว”
“โกงยังไง”
“มันมากับสาว นั่งรถผมแล้วบอกว่า–ลุง ขอยืมเงินก่อนห้าร้อย เดี๋ยวกลับมาให้ ..ผมง่าวเอง มันขึ้นที่ศาลากลางหลังเก่ากับแม่หญิง ผมรอเป็นชั่วโมง มันไม่ลงมา ขึ้นไปตามหา มันหนีไปแล้ว”
พูดพลางสองสามีภรรยาหัวเราะไว้อาลัยอดีต
12
ทำไมใจดีขนาดนั้น เป็นใคร มาจากไหนก็ไม่รู้ ไปให้เงินเขา ?
“ครับ ..เขาบอกจะไปขายของ เดี๋ยวกลับมาคืนให้ลุง ให้ดอกเบี้ยด้วย” วรรคนี้ศรีภรรยาหัวเราะไม่หยุด
“ไปหลงเชื่อมัน เราง่าวเอง ไม่คิดว่ามันจะโกง”
ยังจำหน้าได้มั้ย ?
“ลืมไปนานแล้ว ช่างมันเถอะ”
13
“ผู้โดยสารบางคนเขาก็ดี นั่งไม่ไกลให้มาห้าร้อย บางคนให้เป็นพันก็มี คงสงสารคนแก่”
ฝรั่งหรือไทย ?
“ไทยนี่แหละ ฝรั่งบางคนขี้เหนียว คนเรามันไม่แน่นอน ทุกวันนี้บอกราคาห้าสิบ เขาบอกแพง มันมีคนหลายแบบ”
มีคนเหมาเที่ยวบ้างมั้ย ?
“มี ชั่วโมงละร้อยห้าสิบ เที่ยวทั่วเมือง แต่โควิดมาสองปีนี้ไม่มีคน นักท่องเที่ยวน้อย หาเงินยาก ใครขี้เหนียว เราก็ไม่ได้เงิน เขาไม่ขึ้น เราก็ไม่รู้ทำไง จะไปโต้เถียงก็ไม่ดี ไม่ให้ก็ไม่เอา ไม่ขึ้นก็ไม่ขึ้น เพราะไปมันก็ไม่คุ้มเหนื่อย”
14
ปกติออกจากบ้านกี่โมง ?
“หกโมง ไปตลาด”
แล้วกลับเข้าบ้านกี่โมง ?
“สิบโมง สิบเอ็ดโมง ไม่ออกไปไหนแล้ว ..สามสี่ปีก่อนโน่น ออกเช้ากลับค่ำ มันมีคนเที่ยวเยอะ ถึงบ้านสองสามทุ่ม แต่ตอนนี้ไม่มีคนเที่ยว”
ลูกค้าหลักๆ คือใคร ?
“นักท่องเที่ยว กับแม่ค้า”
15
เมื่อเช้าไปตลาดมามั้ย ?
“ไปทุกวัน”
มีวันหยุดมั้ย ?
“ขี้เกียจก็บ่ไป ลูกบอกว่า–พ่อไม่ต้องออกรถหรอก แก่แล้ว ..เราก็ ให้อยู่บ้าน อยู่เฉยๆ ไม่รู้ทำอะไร ออกไปดีกว่า ได้เงินหรือไม่ได้เงินก็ช่างมัน หากินยากนะเดี๋ยวนี้ เศรษฐกิจตกต่ำ”
16
อายุขนาดนี้ สุขภาพเป็นไงบ้าง เป็นโรคอะไรหรือเปล่า ?
“ผมเคยมีลูกหมากโต รักษาอยู่สองสามปี สุดท้ายไม่รู้หมอทำอะไร หายเลย หลายปีแล้ว
..เมื่อก่อนเดือนนึงไปโรงพยาบาลสองสามครั้ง ลำบาก แต่ก่อนแข็งแรง มีอยู่ครั้งหนึ่งผมตกบ้าน คือคนรู้จักกันเขาทำอู่รถ ผมแวะหา และช่วยปีน เสามันโค่นล้มลง เอวหักเลย เข้าโรงพยาบาลเกือบเดือน แล้วอยู่ๆ หลังจากนั้นต่อมลูกหมากโตอีก หนักเลย ช่วงนั้น”
นานยัง ?
“นานแล้ว ตั้งแต่ตอนหกสิบกว่าๆ”
อื่นๆ โดยรวมแข็งแรงดี ?
“มีเล็กๆ น้อยๆ ปวดหัวเวียนหัวบ้าง”
สายตาโอเค มองเห็นชัดเจน ?
“ใช้ข้างเดียว อีกข้างเสีย”
เสียเพราะ ?
“ดึงไม้ แล้วฝุ่นเข้าตา ล้างไม่ออก ค่อยๆ มืด”
17
ขี่สามล้อมาเคยมีอุบัติเหตุมั้ย ?
“มีรถปิ๊กอัพมาชนครั้งหนึ่ง ล้อคด คนไม่เป็นไร ไม่เจ็บ สามสี่ปีมาแล้ว ที่น่านรถไม่เยอะ เรารู้เส้นทางแล้วก็ระมัดระวังอยู่แล้ว ส่วนใหญ่ไม่มีปัญหา ตอนผมไปขี่ที่นนท์ สามล้อเป็นพัน ซอยเรวดี คนเยอะ มีตลาดใหญ่ คนขับรถต้องเก่งถึงอยู่ซอยเรวดีได้”
18
คิดว่าจะเลิกขี่สามล้อเมื่อไร ?
“ไม่รู้ วันไหนไปไม่ได้ก็หยุดก่อน พัก ถ้าไหวก็ไป ลูกหลานเขาไม่อยากให้ไปหรอก แต่เราอยู่บ้านเฉยๆ มันเบื่อ ไปตลาดยังได้เจอพรรคพวกเพื่อนฝูง อยากกินอะไรก็ซื้อกิน ได้เงิน มากบ้างน้อยบ้างช่างมัน”
เฉลี่ยแล้วได้สักวันละเท่าไร ?
“ร้อยกว่าบาท บางทีถึง บางทีไม่ถึง บางวันก็ไม่ได้สักบาท (หัวเราะ) เมื่อก่อนวิ่งรถม่วน วันหนึ่งได้สามสี่ร้อยห้าร้อย เดี๋ยวนี้ก็อย่างว่า แม่ค้ายังบ่นว่ามีแต่แม่ค้า คนซื้อไม่มี”
ไกลสุด ผู้โดยสารเรียกไปส่งที่ไหน ?
“โรงพยาบาล ไม่ก็ บขส. วนๆ อยู่แค่นี้ รถมันเยอะ สองแถว รถเครื่อง หลายโรงแรมเขาก็มีจักรยานให้ขี่ฟรีอีก”
19
ทำไมไม่เปลี่ยนไปใช้เครื่องยนต์ ?
“ผมอยากติด แต่ขนส่งไม่ยอม อยากเปลี่ยนล้อ อยากติดเครื่อง เคยเห็นที่อื่นเขาทำได้ บ้านเราเขาไม่ให้ทำ”
อยากขี่มอ’ไซค์วินมั้ย ?
“ไม่เป็น ไม่ได้หัด เลยไม่กล้าขี่ เฒ่าแล้วทำไม่ไหวแล้ว หากินทุกอย่างแล้วก็ไม่รวย ได้แค่นี้ เราไม่มีสมบัติเก่า คนรวยหลายคนเขามีสมบัติพ่อแม่”
20
ซื้อหวยบ้างมั้ย ?
“เคย แต่ไม่เคยถูกสักที (หัวเราะ) เดือนนึงก็ซื้อใบสองใบ ไม่เคยถูกเลยตั้งแต่เกิดมา การพนันผมไม่เป็นเลย ไม่ชอบด้วย ไฮโล ไพ่ ไม่ชอบ การพนันบ่เอาสักอย่าง
เหล้ายังเอาอยู่ ?
“บ่เอาแล้ว เลิกได้สิบกว่าปี”
ทำไมถึงเลิก ?
“หมอสั่ง เขาบอกว่าเลิกเด้อลุง ไม่งั้นต้องมาโรงพยาบาลบ่อยๆ ผมเลิกเลย เมียห้ามบ่ฟัง ฟังหมอก่อน (หัวเราะ)”
บุหรี่ ?
“ไม่เอา สูบไม่เป็นเลย เหล้าเมื่อก่อนถูก ขวดยี่สิบกว่าบาท เหล้าตอนนี้แพง ดีแล้วที่เลิก”
21
สามล้อคนอื่นๆ เขาอายุเท่าไร ?
“ห้าสิบ หกสิบ เหลือสี่ห้าคันที่ขี่หากินอยู่ทุกวันนี้ อีกไม่กี่วันก็หมดแล้ว สามล้อ ถ้าผมไปไม่ได้ก็พอ พักผ่อนอยู่บ้าน น่านไม่มีสามล้อแล้วต่อไป”
22
ขับรถยนต์มั้ยทุกวันนี้
“รถยนต์ไม่มี ลูกสาวผมมี เฒ่าแล้ว ตาไม่ดี หนุ่มๆ กว่านี้ผมเคยขับสองแถว ขับตุ๊กตุ๊ก ซื้อต่อเขามา รถไม่แพงเมื่อก่อน สามล้อก็ไม่แพง เดี๋ยวนี้สามล้อใหม่ๆ ราคาห้าหกหมื่น เมื่อก่อนสี่ห้าพันซื้อได้”
คันนี้ซื้อที่ไหน ?
“บ้านเรานี่แหละ ซื้อถูกๆ แค่หกร้อย เอามาซ่อมเอง ทำเอง ผมเป็นช่าง เมื่อก่อนหาเงินง่าย ขับรถก็น้ำมันไม่แพง เหมาไปเวียงสา ไปปัว ร้อยสองร้อย ไปได้ เติมห้าสิบบาท วิ่งทั้งวันเช้ายันค่ำ ..ผมทำมาหมดแล้วมันไม่รวย แค่หากินไปวันๆ”
23
อยากกลับไปเที่ยวลาวมั้ย ?
“อยากไป มันไปไม่ได้แล้ว แก่แล้ว บ้านเกิดก็จากมานาน ไม่รู้ว่าที่ไหนเป็นที่ไหน จำไม่ได้แน่ชัด ผมโตเมืองไทย เพื่อนที่มาด้วยกันตายไปหมด เหลือผมคนเดียว”
24
ทุกวันนี้จิตใจเป็นยังไง ถือว่าน่าพอใจมั้ย ?
“สบายอยู่ ผมไม่มีหนี้ ก็อยู่ในแบบของเราไป อยากกินอะไรก็ซื้อกิน ลูกสาวก็ซื้อมาให้กิน ลูกสาวคนนึง ผัวเพิ่งตาย เป็นนายพันได้ไม่นาน ตายแล้ว ผมยังไม่ตายก็อยู่ไป มีมะม่วง กล้วย ก็ยังกินอร่อยดี กินข้าวปลาได้ดี ชอบปลา พวกหมู งัว ควาย สัตว์ใหญ่บ่ค่อยกินแล้ว”
25
เจอเพื่อนอายุเท่าๆ กันบ้างมั้ย ?
“มี เจอกัน คุยกันอยู่ แต่น้อยแล้ว ตายหมดแล้ว”
ไปวัดมั้ย ?
“มีงานก็ไปบ้าง ไม่มีก็ไม่ไป เป็นพุทธที่อยู่เฉยๆ (หัวเราะ)”
แขวนพระมั้ย ?
“ไม่เคยเอาพระใส่คอเลย ผมมานั่งคิดนะว่าความดีอยู่ที่เราเอง แขวนพระสามสิบสี่สิบองค์ เราไม่ดีก็ไม่มีประโยชน์ ถ้าเราทำดี คนก็นับถือ ถ้าเราทำไม่ดี เขาก็ไม่เชื่อเรา ผมเกิดมาบ่เคยติดคุกติดตะราง บ่เคยโกงใคร ไม่เคยขึ้นโรงขึ้นศาล ผมผ่านการอบรมมาเยอะ จากตำรวจ ทหาร ลูกเสือชาวบ้าน ผมรู้ว่าอะไรผิด อะไรถูก มันอยู่ที่ตัวเรา ถ้าทำไม่ดี จะมีพระสักสิบองค์ก็เท่านั้นแหละ แต่ถ้าทำดี มีคนนับถือเอง ..พระที่บ้านผมมี แต่ไม่เคยแขวนคอ”
26
มีเรื่องกับใครมั้ย ?
“ไม่เคย เพื่อนผมเยอะ เมาก็ร้องเพลง ม่วน ไม่มีการต่อยตี ใครนิสัยบ่ดี เกเร เราไม่ต้องยุ่งกับเขา หาคนดีๆ ที่รักเรา ..แต่ก่อนผมมักเหล้า เพื่อนเยอะ เดี๋ยวนี้เหลือไม่กี่คน เฒ่าแล้ว”
คิดถึงเมืองนนท์บ้างมั้ย รู้สึกอยากไปเที่ยว ?
“อยากเหมือนกัน แต่แก่แล้ว เฒ่าแล้วไปไม่รอด โอ๊ย อยู่โน่นม่วน ค่าโดยสารก็ดี ถ้าผมไม่มักเหล้าอาจจะรวยแล้วก็ได้นะ (หัวเราะ) เมื่อก่อนมักเหล้า เข้าสวนก็กินตลอด เมียอยู่บ้าน เลี้ยงลูก ถ้ารู้ เก็บเงินตั้งแต่หนุ่ม คงดี ตอนนั้นมันไม่คิด มัวแต่เมา ห่วงม่วน”
27
เคยน้อยใจมั้ยที่มีอาชีพขี่สามล้อ ?
“ไม่น้อยใจ เพราะผมทำมาหมดแล้ว มันไม่ได้ผล มีแต่สามล้อนี่แหละที่หาเงินเลี้ยงลูกหลานมาได้ ผมเคยหนีมันไปสองสามครั้ง เลิก ไปซื้อตุ๊กตุ๊กมาขับ เลิก หารถสองแถวมาขับ มันไม่ได้เรื่อง ชีวิตทุกอย่างมาได้กับสามล้อ ก็อยากเก็บมันไว้ เขาถามซื้อก็ไม่ขาย กะว่าจะเอาจนตายจากกันไป ถีบไม่ได้ก็จะจอดไว้ที่บ้านแบบนี้”
เขาขอซื้อเท่าไร ?
“หมื่นสี่”
28
ทำงานแบบนี้มีคนดูถูกมั้ย ?
“เขาว่าแก่แล้ว เฒ่ามากๆ แล้ว มาถีบสามล้อทำไม ..เราไม่รู้จะตอบยังไง ก็แค่ทำตามอาชีพ ภูมิใจในตัวเอง ลูกผมดีทุกคน ไม่มีใครติดยา ไม่มีใครลักขโมย รักพ่อรักแม่ เมียก็ดี บ่นอกใจกัน ทะเลาะกันก็มี ธรรมดา ได้เมียคนดี ไม่นอกใจผัว ลูกดี ไม่ทำพ่อแม่เสียหาย ตัวเองก็ไม่ได้สร้างหนี้สินเข้าบ้าน อยู่แบบนี้ อยากกินก็กิน อยากนอนก็นอน”
29
คนอายุแปดสิบกว่าแล้วรู้สึกว่ากลัวความตายมั้ย ?
“ไม่ต้องกลัวหรอก ถึงเวลามันก็ต้องตาย หนีไม่พ้น ขออย่าให้เจ็บป่วยทรมาน พอแล้ว”
ภายในสองปีนี้น่าจะยังขี่รับจ้างอยู่มั้ย ?
“ไม่รู้ ไหวก็ไป ไม่ไหวก็อยู่บ้าน ให้ลูกเลี้ยง มีลูกหลายคน”
ขี่รถให้คนนั่งทุกวันๆ นี่เหนื่อยมั้ย ?
“ถ้าขึ้นเนินก็หนักหน่อย ไม่มีคนก็เบา แต่เราชินแล้ว ยังไงก็ได้”
30
ชีวิตนี้อยากทำอะไรอีก ?
“อยากจะทำทุกอย่าง แต่มันทำไม่ได้ เราแก่แล้ว ทำอะไรก็ไม่ม่วนเหมือนคนหนุ่ม”.
เรื่องและภาพ: วรพจน์ พันธุ์พงศ์
